Ορισμός και Τύποι
Η σιαλολιθίαση είναι μία πάθηση που χαρακτηρίζεται από τον σχηματισμό λίθων (πετρών) μέσα στους σιελογόνους αδένες ή στους εκφορητικούς τους πόρους. Οι λίθοι αυτοί αποτελούνται κυρίως από άλατα ασβεστίου και οργανικά υλικά που συσσωρεύονται σταδιακά, παρεμποδίζοντας τη φυσιολογική ροή του σάλιου. Η πάθηση μπορεί να εμφανιστεί σε οποιονδήποτε σιελογόνο αδένα, ωστόσο πιο συχνά εντοπίζεται στον υπογνάθιο αδένα (80–90% των περιπτώσεων), λιγότερο συχνά στην παρωτίδα και σπάνια στον υπογλώσσιο ή στους μικρούς σιελογόνους αδένες. Οι λίθοι μπορεί να είναι μικροί και ασυμπτωματικοί ή μεγάλοι και να προκαλούν πλήρη απόφραξη.
Τι προκαλεί
Η σιαλολιθίαση είναι η πιο συχνή πάθηση των σιελογόνων αδένων και μπορεί να οδηγήσει σε άλλες παθολογικές καταστάσεις. Όταν οι λίθοι αποφράσσουν πλήρως τον πόρο, το σάλιο δεν μπορεί να εκκριθεί, προκαλώντας οξεία σιαλαδενίτιδα, δηλαδή φλεγμονή του αδένα με πόνο, οίδημα και πυρετό. Η επαναλαμβανόμενη απόφραξη μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια σιαλαδενίτιδα και προοδευτική καταστροφή του αδένα. Επιπλέον, η σιαλολιθίαση συνδέεται με ξηροστομία και δευτερογενείς λοιμώξεις του στόματος. Αν και δεν είναι κακοήθης κατάσταση, επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής, ιδιαίτερα όταν προκαλεί πόνο και υποτροπιάζοντα επεισόδια φλεγμονής. Συχνά οι ασθενείς χρειάζονται χειρουργική ή ελάχιστα επεμβατική παρέμβαση για οριστική θεραπεία.
Αίτια
Η δημιουργία λίθων στους σιελογόνους αδένες σχετίζεται με πολυπαραγοντικούς μηχανισμούς. Η υπερκορεσμένη σύνθεση του σάλιου με άλατα ασβεστίου οδηγεί σε κρυσταλλοποίηση και σχηματισμό πυρήνα λίθου. Η μειωμένη ροή του σάλιου, που μπορεί να προκύψει από αφυδάτωση, μειωμένη λήψη υγρών ή παρατεταμένη νηστεία, διευκολύνει την καθίζηση αλάτων. Παράγοντες όπως το κάπνισμα, η κακή στοματική υγιεινή, οι χρόνιες λοιμώξεις, καθώς και ορισμένα φάρμακα (διουρητικά, αντιισταμινικά) που μειώνουν την παραγωγή σάλιου, αυξάνουν τον κίνδυνο. Η ανατομία του υπογνάθιου αδένα με τον μακρύ και ανηφορικό του πόρο αποτελεί επιπλέον λόγο που οι λίθοι εντοπίζονται εκεί συχνότερα.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της σιαλολιθίασης εξαρτώνται από το μέγεθος και τη θέση του λίθου. Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι ο πόνος και το οίδημα στον αδένα κατά τη διάρκεια των γευμάτων, γνωστό ως “meal-time syndrome”, επειδή τότε αυξάνεται η παραγωγή σάλιου που δεν μπορεί να αποχετευθεί. Ο πόνος είναι συνήθως κολικοειδής και υποχωρεί μετά από λίγη ώρα, ενώ το οίδημα μπορεί να είναι παροδικό ή μόνιμο. Σε πλήρη απόφραξη, ο αδένας παραμένει διογκωμένος και επώδυνος. Επίσης, μπορεί να παρουσιαστεί ξηροστομία, δυσκολία στη μάσηση και κατάποση, ενώ σε περιπτώσεις επιμόλυνσης εμφανίζονται πυρετός, ερυθρότητα και πυώδης εκροή από τον εκφορητικό πόρο.
Διάγνωση
Η διάγνωση της σιαλολιθίασης ξεκινά με την κλινική εξέταση, όπου ο γιατρός μπορεί να ψηλαφήσει λίθο στον εκφορητικό πόρο, ιδίως στον υπογνάθιο αδένα. Η ακτινογραφία στόματος μπορεί να αναδείξει ακτινοσκιερούς λίθους, αλλά δεν ανιχνεύει όλους. Η υπερηχογραφία είναι μη επεμβατική μέθοδος που εντοπίζει λίθους και εκτιμά τη φλεγμονή. Η σιελογραφία με σκιαγραφικό βοηθά να απεικονιστεί ο εκφορητικός πόρος, αν και σήμερα χρησιμοποιείται λιγότερο λόγω κινδύνου επιμόλυνσης. Η αξονική ή μαγνητική τομογραφία παρέχει λεπτομερή απεικόνιση σε δύσκολες περιπτώσεις. Η σιελοενδοσκόπηση, όπου λεπτό ενδοσκόπιο εισέρχεται στον πόρο, χρησιμεύει τόσο για διαγνωστικούς όσο και για θεραπευτικούς σκοπούς.
Θεραπεία
Η θεραπεία εξαρτάται από το μέγεθος και τη θέση του λίθου, καθώς και από τα συμπτώματα. Σε μικρούς λίθους, συνιστάται αυξημένη πρόσληψη υγρών, μασάζ του αδένα και κατανάλωση όξινων τροφών (π.χ. λεμόνι) για να διεγερθεί η ροή σάλιου και να αποβληθεί ο λίθος. Αν αυτό δεν αποδώσει, εφαρμόζονται ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές όπως η σιελοενδοσκόπηση ή η λιθοτριψία με υπερήχους. Σε μεγαλύτερους ή ενσφηνωμένους λίθους, απαιτείται χειρουργική αφαίρεση μέσω μικρής τομής στον εκφορητικό πόρο ή σπανιότερα αφαίρεση ολόκληρου του αδένα. Σε περιπτώσεις επιμόλυνσης, χορηγούνται αντιβιοτικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Η έγκαιρη θεραπεία αποτρέπει μόνιμη βλάβη στον αδένα.
Πρόληψη
Η πρόληψη της σιαλολιθίασης επικεντρώνεται σε πρακτικά μέτρα που προάγουν την υγεία των σιελογόνων αδένων. Η επαρκής ενυδάτωση είναι καθοριστική, καθώς το νερό αποτρέπει τη συγκέντρωση αλάτων στο σάλιο. Η καλή στοματική υγιεινή μειώνει τον κίνδυνο λοιμώξεων που μπορεί να προδιαθέτουν σε σχηματισμό λίθων. Η αποφυγή καπνίσματος και η μείωση κατανάλωσης αλκοόλ επίσης προστατεύουν τη λειτουργία των αδένων. Η τακτική μάσηση (π.χ. τσίχλας χωρίς ζάχαρη) ενισχύει τη ροή του σάλιου και βοηθά στην αυτοκαθαριότητα των πόρων. Σε άτομα με ιστορικό υποτροπών, η τακτική ιατρική παρακολούθηση και η έγκαιρη αντιμετώπιση μικρών συμπτωμάτων μπορεί να αποτρέψουν σοβαρότερες επιπλοκές.