Ορισμός και κατηγοριοποίηση
Οι όγκοι των σιελογόνων αδένων είναι νεοπλασματικές εξεργασίες που αναπτύσσονται στους μείζονες και ελάσσονες σιελογόνους αδένες. Οι μείζονες περιλαμβάνουν την παρωτίδα, τον υπογνάθιο και τον υπογλώσσιο αδένα, ενώ εκατοντάδες μικροί αδένες βρίσκονται διάσπαρτοι στον βλεννογόνο της στοματικής κοιλότητας. Οι όγκοι αυτοί μπορεί να είναι καλοήθεις ή κακοήθεις. Οι καλοήθεις εμφανίζονται συχνότερα στην παρωτίδα και συνήθως αναπτύσσονται αργά, χωρίς να προκαλούν πόνο. Οι κακοήθεις, παρότι λιγότερο συχνοί, τείνουν να αναπτύσσονται ταχύτερα και να διηθούν γύρω ιστούς, με πιθανότητα μετάστασης.
Τύποι όγκων σιελογόνων αδένων
Η πιο συχνή καλοήθης βλάβη είναι το πλειομορφικό αδένωμα, που εμφανίζεται κυρίως στην παρωτίδα και χαρακτηρίζεται από αργή, ανώδυνη ανάπτυξη. Ένας άλλος καλοήθης όγκος είναι ο όγκος Warthin, που σχετίζεται με το κάπνισμα και συχνά είναι διπλός ή αμφοτερόπλευρος. Στους κακοήθεις όγκους, το βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα είναι το πιο συχνό, ενώ το αδενοκυστικό καρκίνωμα είναι γνωστό για τη διήθηση νευρικών ινών και την πιθανότητα μακροχρόνιων υποτροπών. Άλλες κακοήθεις μορφές περιλαμβάνουν το αδενοκαρκίνωμα και το καρκίνωμα εκ πλακώδους επιθηλίου. Παρόλο που οι καλοήθεις είναι πιο συχνοί, κάθε διόγκωση σιελογόνου αδένα πρέπει να διερευνάται, καθώς οι κακοήθεις μπορεί να εξελιχθούν γρήγορα και να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα.
Αίτια
Τα ακριβή αίτια των όγκων των σιελογόνων αδένων δεν είναι πλήρως γνωστά, ωστόσο έχουν εντοπιστεί σημαντικοί παράγοντες κινδύνου. Το κάπνισμα αυξάνει ιδιαίτερα τον κίνδυνο εμφάνισης όγκου Warthin. Η έκθεση σε ακτινοβολία στο κεφάλι και στον τράχηλο αποτελεί ισχυρό παράγοντα κινδύνου, όπως και η έκθεση σε καρκινογόνες ουσίες σε βιομηχανικά περιβάλλοντα (π.χ. καουτσούκ, νικέλιο). Ορισμένες γενετικές μεταλλάξεις έχουν συνδεθεί με συγκεκριμένους ιστολογικούς τύπους. Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις ότι ιογενείς λοιμώξεις, όπως ο ιός Epstein-Barr, σχετίζονται με σπανιότερες μορφές όγκων. Η ηλικία και το φύλο παίζουν επίσης ρόλο, καθώς οι περισσότεροι όγκοι εμφανίζονται σε μεσήλικες και ηλικιωμένους, με ελαφρώς μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα εξαρτώνται από τον τύπο και την εντόπιση του όγκου. Οι καλοήθεις όγκοι αναπτύσσονται συνήθως αργά και παρουσιάζονται ως ανώδυνη, σταθερή μάζα στην περιοχή της παρωτίδας ή του υπογναθίου αδένα. Συχνά ο ασθενής τυχαία μπορεί να αντιληφθεί μια ανώδυνη διόγκωση κατά το ξύρισμα ή απλά κοιτώντας στον καθρέφτη ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να έρθει στην επιφάνεια αφού επιπλακεί με κάποια φλεγμονή. Αντίθετα, οι κακοήθεις όγκοι μπορεί να εμφανιστούν με ταχύτερη ανάπτυξη, πόνο, δυσφορία και ενίοτε αιμωδία ή πάρεση του προσωπικού νεύρου (ιδίως σε όγκους της παρωτίδας). Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν δυσκολία στη μάσηση, στην κατάποση, ή ξηροστομία. Όγκοι των μικρών σιελογόνων αδένων μπορεί να εμφανιστούν ως σκληρά ογκίδια στον βλεννογόνο του στόματος, την υπερώα ή των χειλιών. Η παρουσία λεμφαδενικών διογκώσεων στον τράχηλο είναι συχνότερη σε κακοήθεις μορφές.
Διάγνωση
Η διάγνωση βασίζεται σε συνδυασμό κλινικής εξέτασης και απεικονιστικών μεθόδων. Η κλινική εξέταση με ψηλάφηση αποκαλύπτει τη σύσταση και την κινητικότητα της μάζας. Το υπερηχογράφημα και η αξονική ή μαγνητική τομογραφία καθορίζουν την έκταση του όγκου και τη σχέση του με γειτονικές δομές. Η πιο σημαντική εξέταση είναι η παρακέντηση με λεπτή βελόνη (FNA), η οποία δίνει κύτταρα για κυτταρολογική ανάλυση και βοηθά να διακριθεί αν ο όγκος είναι καλοήθης ή κακοήθης. Σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται και ιστολογική βιοψία μετά από χειρουργική αφαίρεση. Η σωστή διάγνωση και σταδιοποίηση είναι απαραίτητη για την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας.
Θεραπεία
Η θεραπεία των όγκων των σιελογόνων αδένων εξαρτάται από τη φύση τους. Οι καλοήθεις όγκοι αντιμετωπίζονται με χειρουργική αφαίρεση, ώστε να αποφευχθεί πιθανή κακοήθης εξαλλαγή αλλά και για αποφυγή ενός ψευδούς αποτελέσματος με FNA που μπορεί να μιλάει για έναν καλοήθη όγκο αλλά σε μικρό ποσοστό αυτός να είναι καρκίνος. Στην παρωτίδα εφαρμόζεται συνήθως παρωτιδεκτομή, με προσεκτική διατήρηση του προσωπικού νεύρου. Κακοήθεις όγκοι απαιτούν πιο εκτεταμένες επεμβάσεις, ενίοτε με λεμφαδενικό καθαρισμό, και συνδυάζονται με ακτινοθεραπεία ή σε προχωρημένα στάδια και με χημειοθεραπεία. Η αποκατάσταση της λειτουργικότητας και η προστασία του προσωπικού νεύρου είναι σημαντικοί στόχοι στη χειρουργική. Μετεγχειρητική παρακολούθηση είναι απαραίτητη για την έγκαιρη ανίχνευση πιθανών υποτροπών ή μεταστάσεων.
Πρόληψη
Η πρόληψη επικεντρώνεται στη μείωση παραγόντων κινδύνου. Η διακοπή καπνίσματος μειώνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης όγκου Warthin και άλλων βλαβών. Η αποφυγή έκθεσης σε επικίνδυνες χημικές ουσίες στο εργασιακό περιβάλλον και η χρήση κατάλληλων μέτρων προστασίας είναι ουσιαστική. Επίσης, η περιορισμένη έκθεση σε ακτινοβολία κεφαλής και τραχήλου προφυλάσσει από μελλοντικές βλάβες. Αν και δεν υπάρχει ειδικό πρόγραμμα ελέγχου για όγκους σιελογόνων αδένων, η έγκαιρη αναζήτηση ιατρικής βοήθειας για κάθε διόγκωση στον τράχηλο ή τη στοματική κοιλότητα είναι καθοριστική για πρώιμη διάγνωση. Η καλή στοματική υγιεινή και η γενικότερη φροντίδα υγείας συμβάλλουν επίσης στη μείωση του κινδύνου.