Τι είναι η φαρμακευτική ρινίτιδα;
Η φαρμακευτική ρινίτιδα είναι μια συχνή πάθηση που προκαλείται από την υπερβολική χρήση τοπικών ρινικών αποσυμφορητικών. Τα τοπικά αποσυμφορητικά χρησιμοποιούνται πιο συχνά για την ανακούφιση της συμφόρησης που προκαλείται από αλλεργική ρινίτιδα, οξεία και χρόνια ρινοκολπίτιδα και λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού. Συνήθως εμφανίζεται σε νεαρούς και μέσης ηλικίας ενήλικες με παρόμοια συχνότητα και στα δύο φύλα.
Γιατί συμβαίνει;
Η κύρια αιτία αυτής της κατάστασης είναι η παρατεταμένη χρήση, συνήθως περισσότερο από επτά ημέρες, ρινικών αποσυμφορητικών σπρέι. Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα αποσυμφορητικά είναι η ξυλομεταζολίνη, η οξυμεταζολίνη, η τραμαζολίνη κ.ά.
Τα αιμοφόρα αγγεία του ρινικού βλεννογόνου έχουν ειδικούς υποδοχείς που αντιδρούν σε διάφορα ερεθίσματα διαστολής ή σύσπασης. Αυτά τα αγγεία διαστέλλονται όταν έχετε γρίπη, αλλεργική ρινίτιδα ή κάποια άλλη αλλεργία. Εξαιτίας αυτού, εμφανίζονται καταρροή και συμφόρηση. Επιπρόσθετοι παράγοντες που συμβάλλουν στη ρινική συμφόρηση είναι η διέγερση του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος και η απελευθέρωση τοπικών μεσολαβητών όπως ισταμίνες, κινίνες, προσταγλανδίνες και λευκοτριένια. Όλοι αυτοί οι μεσολαβητές παίζουν σημαντικό ρόλο στην αλλεργική αντίδραση, καθώς προκαλούν αγγειοδιαστολή και αυξημένη έκκριση από τη φλεγμονώδη μύτη.
Τα τοπικά αποσυμφορητικά δρουν στα αιμοφόρα αγγεία της μύτης. Δρουν ως αγγειοσυσπαστικά, δηλαδή στενεύουν τα αγγεία. Όταν τα αγγεία στενέψουν, παράγεται λιγότερη έκκριση και η συμφόρηση βελτιώνεται. Ωστόσο, εάν η αγγειοσυστολή είναι έντονη ή παρατεταμένη (πάνω από 7-10 ημέρες χρήσης), εμφανίζεται δευτερογενής αγγειοδιαστολή.
Με την παρατεταμένη χρήση, ο ρινικός βλεννογόνος γίνεται λιγότερο ευαίσθητος στα αποσυμφορητικά, με αποτέλεσμα να απαιτείται συχνότερη χρήση. Η μειωμένη δράση οδηγεί σε ανάγκη για μεγαλύτερες δόσεις και πιο συχνή χρήση, με βραχύχρονη ανακούφιση και στη συνέχεια επιδείνωση της συμφόρησης. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.
Υπάρχουν πολλές θεωρίες γιατί συμβαίνει αυτή η δευτερογενής αγγειοδιαστολή. Η χρόνια αγγειοσυστολή προκαλεί ισχαιμία του ρινικού βλεννογόνου, που οδηγεί σε διάμεσο οίδημα. Λόγω της παρατεταμένης χρήσης εμφανίζεται κόπωση των υποδοχέων και αγγειοσυσπαστών, με αποτέλεσμα αντιδραστική υπεραιμία και συμφόρηση. Παρ’ όλα αυτά, η ακριβής αιτία δεν είναι γνωστή.
Συμπτώματα φαρμακευτικής ρινίτιδας
Σε αντίθεση με την αλλεργική ρινίτιδα, η φαρμακευτική ρινίτιδα δεν συνοδεύεται από φαγούρα στα μάτια, στη μύτη ή στο λαιμό. Τα συμπτώματα περιορίζονται αποκλειστικά στη μύτη και το μοναδικό σύμπτωμα είναι η ρινική συμφόρηση, που δυσκολεύει την αναπνοή. Αυτή η συμφόρηση επιδεινώνεται με την χρόνια χρήση αποσυμφορητικών.
Τα συμπτώματα μπορεί να επιμείνουν για εβδομάδες ή και μήνες εάν χρησιμοποιούνται ρινικές σταγόνες ή σπρέι αρκετές φορές την ημέρα. Σημαντικό είναι ότι τα συμπτώματα αυτής της ρινίτιδας δεν σχετίζονται με την εποχή.
Ένας τυπικός ασθενής είναι εκείνος που ξεκίνησε τη χρήση αποσυμφορητικών χωρίς συνταγή για συμφόρηση από κρυολόγημα ή ρινίτιδα, και συνεχίζει να τα χρησιμοποιεί για εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια. Όταν σταματήσει τη χρήση, η διακοπή ακολουθείται από επανεμφάνιση συμφόρησης, συνήθως χειρότερη από την αρχική. Αυτό οδηγεί στη συνεχή χρήση των φαρμάκων.
Τέλος αξίζει να τονιστεί η μακροχρόνια χρήση των αποσυμφορητικών αυτών φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε έντονο ερεθισμό του εσωτερικού της μύτης με ξηρότητα, διαβρώσεις, ρινορραγίες και σε παραμελημένες καταστάσεις ακόμα και σοβαρές διαταραχές όπως διάτρηση του ρινικού διαφράγματος.
Πώς αντιμετωπίζεται;
Η βασική θεραπεία είναι η διακοπή των ρινικών αποσυμφορητικών. Αν και η συμφόρηση πιθανόν να χειροτερέψει για μία έως δύο εβδομάδες, στη συνέχεια τα συμπτώματα βελτιώνονται.
Μερικές φορές, μετά τη διακοπή, μπορεί να χορηγηθούν ενδορρινικά κορτικοστεροειδή για να μειωθεί το φαινόμενο της επανεμφάνισης της συμφόρησης .
Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να συνταγογραφηθεί βραχυχρόνια από του στόματος αγωγή με κορτικοστεροειδή, όπως η πρεδνιζόνη, με ή χωρίς αντιισταμινικά.
Πρέπει να τονισθεί ότι η διακοπή των αποσυμφορητικών φαρμάκων είναι μια δύσκολη διαδικασία αφού μιλάμε για ένα είδος εθισμού. Ο ασθενής χρειάζεται πολύ καλή ενημέρωση από τον Ωτορινολαρυγγολόγο του και στήριξη από το οικογενειακό του περιβάλλον ειδικά όταν μιλάμε για νεαρές ηλικίες.
Τέλος σε περιπτώσεις που η συμφόρηση επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα και παρόλη τη διακοπή των τοπικών αποσυμφορητικών, θα πρέπει να εκτιμηθεί η πιθανή χειρουργική αντιμετώπιση που περιλαμβάνει τη συρρίκνωση των ρινικών κογχών.
Πώς να προληφθεί η φαρμακευτική ρινίτιδα;
Ο καλύτερος τρόπος πρόληψης είναι η χρήση των αποσυμφορητικών όσο το δυνατόν λιγότερο και για το μικρότερο χρονικό διάστημα.
Η χρήση για λιγότερο από επτά ημέρες δεν προκαλεί συνήθως πρόβλημα. Ωστόσο, χρήση για περισσότερες από δέκα ημέρες, περισσότερες από 3-4 φορές ημερησίως, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο.
Αν έχετε εμφανίσει φαρμακευτική ρινίτιδα και καταφέρατε να τη διακόψετε, θα πρέπει να αποφεύγετε αυτά τα φάρμακα στο μέλλον. Η εκ νέου χρήση αγγειοσυσπαστικών οδηγεί πολύ γρήγορα σε επανεμφάνιση της συμφόρησης, ακόμη και αν χρησιμοποιηθούν για λίγες ημέρες.